Vài chục năm qua Di truyền học đã phát triển với tốc độ nhanh chóng. Nhiều nội dung của môn học giờ đây đã tăng lên hàng trăm lần so với trước. Tính quy luật và tính hệ thống, vì vậy, đã biểu hiện rõ ràng. Do vậy, bản thân môn học và yêu cầu của một xã hội đang vươn tới cuộc cách mạng 4.0, đòi hỏi cấp bách đổi mới môn học theo cách tiếp cận hoàn toàn mới. Môn Di truyền học cũ, tạm gọi như vậy, phải trở thành môn Di truyền học mới.

Di truyền học cũ nghiên cứu tính di truyền và tính biến dị, hai khái niệm vốn trừu tượng và phức tạp, đã đóng trọn vai trò và hoàn thành tốt sứ mệnh lịch sử của mình. Có thời, người ta đã tách di truyền và biến dị thành hai môn học riêng biệt, hoặc chí ít thành hai chương khác nhau của cùng một môn. Di truyền học mới nghiên cứu gen và phân bào (gồm nguyên phân và giảm phân), hai khái niệm khá cụ thể và phản ánh rõ chức năng của di truyền học: gen là đơn vị lưu trữ thông tin di truyền; Phân bào là quy luật truyền gen qua các thế hệ. Đây chính là hai nội dung cơ bản của môn Di truyền học cơ sở.

Trên thực tế, Di truyền học ngày nay đã trở thành một khoa học chính xác như Toán học hay Vật lý. Cái cần học ở đây là các quy luật và công thức, không cần học thuộc lòng như Di truyền học ngày xưa, nặng về mô tả. Đặc biệt, các thầy cô dạy theo cách này, nói chung không cần bổ sung thêm kiến thức, mà chủ yếu chỉ cần bỏ đi những nội dung không còn cập nhật và sắp xếp lại kiến thức theo cách tiếp cận mới.

Ở Việt Nam, cộng đồng và xã hội đang bức xúc, không phân biệt được đúng, sai trong các vấn đề liên quan trực tiếp đến Di truyền học như thực phẩm biến đổi gen; hôn nhân đồng tính; luật chuyển giới; cải cách giáo dục môn học. Thực tế đó đòi hỏi các nhà quản lý các cấp cần ra quyết định đúng để xã hội được hưởng lợi. Để ra được quyết định đúng cần nắm được kiến thức di truyền học cơ bản. Cuốn sách này được soạn thảo cho cả các đối tượng quan trọng nói trên. Trên thực tế, bản tiếng Anh về cơ sở di truyền học với cùng tác giả đã phục vụ hiệu quả cho các nhà làm luật về công nghệ sinh học hiện đại của Liên minh châu Âu.

Cuốn sách sẽ hữu ích cho các bạn đọc không chuyên trong hoạt động chuyên môn có liên quan đến di truyền học của mình như nuôi cấy mô, chọn giống, nhân giống động vật, thực vật, nuôi trồng thủy sản và cả cho các nhà báo thường xuyên viết về nông nghiệp, sinh học, y học và dược học… Nói chung, mọi việc liên quan đến sự sống, bởi vì quy luật di truyền áp dụng chung cho tất cả sinh vật từ “con virut đến con voi”.

Do cách tiếp cận mới, sách không mang tính lý thuyết thuần túy. Mỗi bài, mỗi mục đều dẫn đến các ứng dụng thực tiễn cụ thể hoặc định hướng cho những ứng dụng đó. Di truyền học ngày nay là công cụ sản xuất trực tiếp.

Đọc xong cuốn sách này, bạn đọc có thể trả lời các câu hỏi như:

• Vì sao có những cặp vợ chồng sinh ra các con khá giống nhau, trong khi những cặp vợ chồng khác lại sinh ra các con khác nhau, khác với cả bố mẹ?
• Vì sao hai người sinh đôi cùng trứng giống hệt nhau, trong khi sinh đôi khác trứng lại khác nhau?
• Di truyền và biến dị là những khái niệm đối nghĩa lại được giải thích bằng cùng nguyên nhân như nhau? Nguyên nhân đó là gì?
• Vì sao có thể nói việc trồng những cây khác nhau như khoai lang, sắn, cam, chanh, bưởi… và cả công nghệ nuôi cấy mô tế bào đều cùng dựa trên một nguyên lý di truyền? Nguyên lý đó là gì?
• Những cây ăn quả không có hạt như chuối, nho, dưa hấu… và gần đây cả na không hạt được tạo ra trên nguyên lý khoa học nào?
• Trong xác định huyết thống, lấy được mẫu máu của bố, mẫu móng tay của con, có thể xác định được quan hệ bố – con không? Vì sao?
• Sáu câu hỏi trên, suy cho cùng, cùng có một trong hai câu trả lời, hoặc cả hai. Đó là hai câu nào?
• Vì sao có thể nói ở đâu có sự sống ở đó con người có thể kiểm soát và điều khiển sự sống theo ý muốn? Nêu ví dụ?
• Tại sao có thể nói : Di truyền học = Gen + Phân bào?

Cuốn sách này được biên soạn nhằm cung cấp những kiến thức cơ bản về di truyền học, nhưng đủ để hiểu và ứng dụng được trong thực tiễn các vấn đề của công nghệ sinh học hiện đại, vì di truyền học là phần lý thuyết nòng cốt của công nghệ sinh học. Chúng tôi cũng sẽ giới thiệu một số vấn đề đang được quan tâm trong cộng đồng (phần 3) mà nguyên lý khoa học của chúng là di truyền học cơ bản.

Tài liệu này bao gồm các nội dung của chương trình THPT hiện nay và đại học khối B năm thứ III về di truyền học. Sách chia thành bốn phần: 1) Gen là gì? ; 2) Gen được truyền qua các thế hệ như thế nào (Di truyền nhiễm sắc thể)?; 3) Những vấn đề tâm điểm hiện nay ; và 4) Thuật ngữ chuyên dụng.